Historia parafii pw. Matki Bożej Gromnicznej w Kożuchowie
POCZĄTKI PARAFII KOŻUCHOWSKIEJ I KOŚCIOŁA FARNEGO
Historia parafii w Kożuchowie od samego początku jest związana z kościołem farnym pw. Matki Bożej Gromnicznej, którego metrykę określa się na połowę XIII wieku. Kościół w tamtym okresie był trójnawową świątynią z kamienia z prezbiterium na planie prostokąta. Duże fragmenty murów tej pierwotnej budowli tkwią w obrębie obecnej świątyni, rozbudowanej w XIV-XV wieku. Wydarzenia polityczne wieku XIII pośrednio wskazują na istnienie parafii w Kożuchowie. Warta zaznaczenia jest data 1241 r., kiedy to po śmierci Henryka Pobożnego nastąpił podział Śląska między jego synów. Nowa sytuacja polityczna wymagała nowego porozumienia Kościoła z książętami w sprawie dziesięciny. W 1253 r. między księciem Konradem Głogowskim a biskupem Tomaszem został zawarty układ dotyczący powinności Kożuchowa na rzecz Kościoła. Do układu tego odwołuje się Henryk III Głogowski w dokumencie z 1273 r., w którym pada imię plebana kożuchowskiego Henryka. Z kolei aktem stanowiącym pierwszą pewną źródłową wzmiankę dotyczącą istnienia kościoła w Kożuchowie jest dokument biskupa wrocławskiego Tomasza z 7 czerwca 1273 r., w którym jako świadek występuje również pleban kożuchowski Henryk. Pewne jest zatem, że w 1273 r. funkcjonowała już parafia w Kożuchowie i istniał kościół farny. Tradycyjne przekazy mówią z kolei, że kościół w Kożuchowie istniał już w 1125 r. i był ufundowany przez Bolesława Krzywoustego. Brak jednak na to dowodów źródłowych i należy przyjąć metrykę kościoła i parafii na połowę XIII wieku. W dniu 1 czerwca 1300 r. w Kożuchowie został wystawiony ważny dla dziejów parafii kożuchowskiej dokument – biskup wrocławski Jan konsekrował ołtarz ufundowany przez burgrabiego Teodoryka de Pesna w kościele parafialnym.
ODBUDOWA PO POŻARZE Z 1339 R. I KOLEJNE ROZBUDOWY W I POŁ. XV W.
Kościół ucierpiał w wielkim pożarze z 1339 r., który zniszczył całą zabudowę Kożuchowa. Najprawdopodobniej przetrwały tylko kamienne mury. Odbudowa została przeprowadzona w latach 1340-1369. Dokument z 14 stycznia 1376 r. podaje cenną informację, iż Kożuchów był siedzibą archiprezbiteratu obejmującego 24 miejscowości. Rozwój samego miasta sprawił, że dwieście lat po jego lokacji liczba mieszkańców wzrosła na tyle, że konieczna stała się rozbudowa świątyni. Zadanie zrealizowane w latach trzydziestych XV wieku polegało na poszerzeniu korpusu nawowego o 12,5 m. Wyburzono ściany boczne i filary oraz ściany szczytowe. Nowe ściany boczne wzniesiono z cegieł. Od zachodu została dostawiona kruchta, natomiast na końcu przedłużono nawę południową, która została powiązana przestrzennie z prezbiterium po przebiciu ostrołukowych arkad w murze. Informacja z 1440 r. o wyposażeniu świątyni w organy świadczy o zakończeniu inwestycji rozbudowy kościoła.
DAWNE OŁTARZE KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO
W trzynastowiecznym kościele od początku istniał ołtarz główny poświęcony Najświętszej Maryi Pannie, zgodnie do wezwania świątyni. Źródło z 1300 r. mówi o dwóch innych ołtarzach, św. Mikołaja i św. Jerzego. Do pierwotnego wezwania fary dodano kolejnych patronów, św. Jana Chrzciciela i św. Michała, i najprawdopodobniej też mieli swoje ołtarze. Kościół kożuchowski w sumie posiadał kilkanaście ołtarzy, co świadczyło o zamożności miasta i mieszczaństwa.
MANSJONARIA I KAPLICA KRZYŻA ŚWIĘTEGO
Staraniem Henryka IX, który od 1397 r. był właścicielem Kożuchowa, przy kościele parafialnym została utworzona mansjonaria, czyli zgromadzenie duchownych trebendarzy, których zadaniem było uświetnianie nabożeństw śpiewem. Książę jednocześnie ufundował 25 maja 1443 r. kaplicę Świętego Krzyża, zwaną później mansjonarską. Została ona dostawiona do północnej nawy kościoła przez trzy otwarte arkady. Kaplica mansjonarską otrzymała kryptę, w której pochowano Henryka IX i jego następcę Henryka XI. Mansjonarze kożuchowscy otrzymali dom przy kościele parafialnym, a samo powołanie mansjonarii było wielkim wyróżnieniem dla parafii i miasta. Mansjonarze byli zobowiązani do codziennego śpiewania oficjum o Męce Pańskiej i wypełniania innych pobożnych czynności zapisanych w dokumencie fundacyjnym.
WIEK XVI i XVII
W 1524 r. kościół parafialny stał się świątynią protestancką. Zmiana konfesji nie wpłynęła na wyposażenie wnętrza, nie usunięto ołtarzy ani innego wyposażenia. W 1554 r. kolejny pożar zniszczył dachy kościoła, które odtworzono jako dwuspadowe nad główną bryłą oraz dwuspadowe i pulpitowe nad zakrystią i kaplicami. W listopadzie 1628 r. sygnały kontrreformacji dotarły do Kożuchowa. Klucze od kościoła odebrane pastorowi zostały przekazane przybyłemu z zewnątrz proboszczowi katolickiemu – Jakubowi Schmalandowi. W 1637 r. kolejny pożar całkowicie wypalił wnętrze kościoła, łącznie z piękną amboną z 1616r. ufundowaną przez luteran. Kościół znajdował się w ruinie. Ostatecznie w 1651 r. mocą cesarskiego edyktu Ferdynanda III kożuchowska fara przywrócona została katolikom, a proboszcz Schmaland przystąpił do odbudowy, którą ukończono przed rokiem 1665. Starano się odtworzyć wygląd kościoła sprzed pożaru, ukształtowany po 1554 r. Proboszcz Jakub Schmaland bardzo zasłużył się w dziejach parafii kożuchowskiej. Oprócz odbudowy kościoła za jego długoletniego probostwa (do 1677 r.) kościół wyposażono w ołtarz główny i ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego w dawnej kaplicy mansjonarzy, a także wykonano polichromię kaplicy Wszystkich Świętych. W 1681 r. powstała ambona o walorach rzeźbiarsko-malarskich.
WIEK XVIII
W 1725 r. architektura fary wzbogaciła się o kaplicę Ogrójcową, ufundowaną przez prałata Beuchelta. Została założona na planie nieregularnego sześcioboku i nakryta dachem stożkowym. W 1764 r. kościół farny kolejny raz dosięgnął pożar. Ogień zniszczył dach, ale nie naruszył sklepień. Odbudowę dachów podjęto w nowy sposób, zaniechając pierwotny kształt. Odtąd kościół jest pokryty trzema równoległymi nakryciami, odrębnymi dla każdej nawy i stosunkowo niskimi. Wieżę natomiast nakryto hełmem w postaci ośmiobocznego łamanego ostrosłupa. Od czasu odbudowy po pożarze w 1764 r. kościół zachował się do dziś w ukształtowanym wówczas stanie.
WIEK XIX
Organmistrz Ludwig Hartig pochodzący z Nowej Soli zbudował w latach 1839-1840 kolejny instrument organowy dla fary w Kożuchowie. Organy liczyły 23 głosy i zaliczały się do większych dzieł Hartiga. Uroczystość poświęcenia organów odbyła się 29 listopada 1840 r.
WIEK XX i XXI
Od początku XX stulecia (1905 r.), opiekę duszpasterską nad parafią rzymskokatolicką sprawował ks. dziekan Jan Guzy. W czasie II wojny światowej proboszcz Guzy nie ukrywał swojej przychylności dla Polaków, którzy przebywali tutaj na robotach przymusowych. Odprawiał dla nich msze św., w czym pomagał mu w ostatnich latach posługi, mówiący po polsku, wikariusz ks. Jerzy Wyrzwoł. Tragiczna śmierć ks. Guzego, który pośpieszył na pomoc siostrom elżbietankom pracującym w szpitalu, gdzie został postrzelony przez żołnierzy rosyjskich (zmarł 21 lutego 1945 r.), stanowi jakby klamrę łączącą przeszłość z przyszłością. Zniszczenia wojenne, jakich doznał Kożuchów w 1945 r ominęły szczęśliwie kościół parafialny.
W 1945 r. przybywająca do Kożuchowa ludność polska w sposób naturalny szukała oparcia w parafii katolickiej i tak kościół Matki Boskiej Gromnicznej (Oczyszczenia NMP) jednoczył przybyszów zza Buga, z Wielkopolski i innych części kraju. Parafia rzymskokatolicka w Kożuchowie objęła swoim zasięgiem miasto z kościołem pomocniczym św. Ducha przy ul. 1-Maja, przepiękne kościoły filialne w Solnikach i Stypułowie, oraz wsie Bielice, Cisów, Czciradz, Drwalewice, Dziadoszyce, Lasocin, Słocina, Sokołów i Zawada.
Główny Odpust Parafialny przypada 2 lutego – Święto Matki Boskiej Gromnicznej, odpust drugorzędny obchodzony jest w parafii 14 września – Święto Podwyższenia Krzyża.
Obowiązki proboszcza w pierwszych latach po wojnie sprawował ks. Jerzy Wyrzwoł. W 1947 r. parafię objął ks. Benedykt Borkowski, a kolejni proboszczowie to: o. Pelegryn Malinowski (1951 – 1960), ks. Adam Dziedzic (1960 – 1974), ks. Tadeusz Szewczyk (1974 – 1976), ks. Jan Szutkowski (1976 – 1985), ks. Marian Winkiel (1985 – 1990), ks. Władysław Stachura (1991 – 2014). Od 2014 r. posługę proboszcza i dziekana pełni ks. Robert Węglewski.
Źródła:
- Kościół farny w Kożuchowie w świetle najnowszych badań, Kożuchów 2011.
- Stachura W., Parafia katolicka, [w:] Kożuchów. Zarys dziejów, red. T. Andrzejewski, Kożuchów 2003, s. 217-220.