Kościół parafialny pw. Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny należy do najstarszych zabytków architektury w województwie lubuskim. Jest wzmiankowany już w połowie XIII stulecia. Świątynia jest także najcenniejszą kulturowo budowlą w mieście, prezentującą wysokie walory architektoniczne, bogatą galerię sztuki z zakresu malarstwa, rzeźby i rzemiosła artystycznego. Obecna bryła architektoniczna kościoła została ukształtowana w wyniku kilku faz budowlanych. Wczesnogotycka świątynia miała bryłę dwuczłonową i składała się z korpusu nawowego i prezbiterium. W XIV stuleciu od północy dobudowana została wysoka wieża. Rozbudowę, która polegała na poszerzeniu korpusu nawowego (trzy nawy), dostawieniu od północy otwartej arkadowo do wnętrza kruchty oraz kaplic Świętego Krzyża i Wszystkich Świętych, zwanej później mansjonarską, przeprowadzono z fundacji książąt głogowskich prawdopodobnie na początku XV stulecia. W krypcie ostatniej kaplicy spoczęli później Henryk IX i jego następca Henryk XI. Staraniem księcia Henryka IX w Kożuchowie przy kościele parafialnym została utworzona mansjonaria – zgromadzenie duchownych trebendarzy, których zadaniem było uświetnianie nabożeństw śpiewem. W drugiej połowie XV wieku kościół powiększono o kolejne trzy kaplice i kruchtę, dostawione do nawy południowej. W 1725 r. architektura fary wzbogaciła się o kaplicę Ogrójcową. Na przestrzeni wieków świątynia kilkakrotnie płonęła (1488, 1554, 1637, 1764), kataklizmy te wiązały się z naprawą sklepień (1554) oraz przebudową pokrycia dachów (1764). Dziś, zarówno w architekturze zewnętrznej, jak i układzie przestrzeni wewnętrznej, kościół prezentuje stan ukształtowany po pożarze w 1764 r. W zasadniczym trzonie jest budowlą późnogotycką z elementami renesansu (sklepienia naw i prezbiterium) oraz baroku (kaplica Ogrójcowa, hełm wieży). Wyposażenie wnętrza o wysokim poziomie artystycznym pochodzi z czasów baroku. Do najznakomitszych należy zespół rozmaitych obrazów ołtarzowych, wystrój malarski ambony (1681) oraz kaplicy Wszystkich Świętych rodzimego artysty – Georga Starszego Lichtenfelsa, zwanego „kożuchowskim Rubensem”. W latach 1524-1651 kościół znajdował się w rękach protestantów. Do dzieł, które przetrwały z czasów protestanckich, należą rzeźbione, kamienne płyty epitafijne zamożnych mieszczan kożuchowskich, wmurowane w elewacje południowych kaplic.
Źródła:
- Andrzejewski T., Szlaki kulturowe w Gminie Kożuchów, Kożuchów 2012.
- Kościół farny w Kożuchowie w świetle najnowszych badań, Kożuchów 2011.
- Kożuchów. Zarys dziejów, red. T. Andrzejewski, Kożuchów 2003.